लहरों पे अपना एक घर हो

आज वसंतपंचमी, विद्यादेवी सरस्वतीचा आज जन्मदिवस. आणि त्या साक्षात वाग्देवीने निवास केलेलं भूलोकीचं नंदनवन म्हणजे 'काश्मीर' ! "नमस्ते शारदे देवी काश्मीरपुर वासिनी" असा उल्लेख आपल्याला माहीत आहे.

भौगोलिक सौंदर्याने नटलेलं काश्मीर, सफरचंदासारख्या लाल गोऱ्या सौंदर्याचं काश्मीर, मध्यमवर्गीय परदेशी स्वप्नांचं स्वदेशी हनिमूनरूप , 'पंछी, नदियाँ, पवन के झोंके, कोई सरहद ना इन्हें रोके' म्हणत वाहणाऱ्या सिंधू नदीचं काश्मीर, शारदापीठाचं काश्मीर आणि गेली अनेक वर्ष अमोज प्राणाहुती ज्यात पडल्या असं धगधगतं अग्निकुंड बनलेलं काश्मीर..… काश्मीर नामक शापित सौंदर्याची ही वेगवेगळी रूपं. भारतीयांसाठी जिव्हाळ्याचा विषय. त्यामुळे 'कश्मीर की कली' वगैरे उल्लेख सिनेमांमधून येतोच. येत्या फेब्रुवारीत काश्मिरी पंडितांच्या प्रश्नावर 'शिकारा' हा चित्रपट येतोय. दिग्दर्शक आहे विधु विनोद चोप्रा. विधु विनोद चोप्रा म्हटलं की त्याने निर्माण केलेल्या मुन्नाभाई, परिणिता, PK, 3 Idiots, वझीर, संजू वगैरे चित्रपट आपल्याला आठवतात. पण त्याचं नाव ऐकलं की मी थेट जवळपास १९ वर्ष मागे जातो. इयत्ता पाचवीतला मी, हृतिक रोशन नामक शेवटचा सुपरस्टार नुकताच उदयाला आलेला, तमाम तत्कालीन मुलांप्रमाणे मीही त्याचा 'कहो ना प्यार है' बघून कैच्या कै फॅन झालेला. 'फिज़ा' वेगळा पण संवेदनशील विषय. त्यावेळी फार कळला नव्हता. अशात तिसरा 'मिशन कश्मीर' ऑक्टोबरमध्ये आला. तब्बल अडतीस आठवडे म्हणजे नऊ महिने झालेले पण मी अजून बघितला नव्हता. "बाबा थिएटर्स कमी होतायत, मला घेऊन चला ना" चा धोशा एक दिवस बाबांनी मनावर घेतला आणि मला घेऊन माटुंग्याहून ट्रेनबिनने ग्रँट रोडच्या नॉव्हेल्टी थिएटरात मला घेऊन गेले. आणि अखेर तो सिनेमा बघितला आणि माझं घोडं सिंधूत न्हालं ! इरशाद कामिल आणि समीर यांचे सुंदर शब्द आणि शंकर-एहसान-लॉयचं श्रवणीय संगीत ही या चित्रपटाची उजवी बाजू.

बुमरो, रिंद पोशिमार ही फार गाजली पण त्यांच्याइतकंच माझं आणखी एक आवडतं आणखी एक गाणं होतं. 'सोचो के झीलों का शहर हो' म्हणत आपल्या घराचं स्वप्नरंजन करणारे, काश्मिरी वेशात अत्यंत गोड दिसलेले हृतिक रोशन आणि प्रीती झिंटा, त्यांचा तो नेत्रसुखद घेतलेला असा तो ड्रीम सिक्वेन्स.... बघणारा थेट खल्लास रे !!! उदित आणि अलका आपल्या आवाजाने आपल्याला या गाण्यात वेगळ्याच दुनियेत नेऊन ठेवतात. समीर यांनी काय सुंदर शब्द लिहिले आहेत गाण्याचे...

'सोचो के झीलों का शहर हो
लहरों पे अपना एक घर हो
हम जो देखें, सपने प्यारे, सच हों सारे
बस और क्या...'

अहाहा... दोघांच्या स्वप्नातल्या घरट्याचं वर्णन किती समर्पक शब्दांत केलं आहे !!

'फ़र्श हो प्यार का खुश्बूओं की दीवारें
हम जहां बैठके प्रेम से दिन गुज़ारें
पलकें उठें पलकें झुकें
देखे तुझे बस ये नज़र'

प्रेमाचा पाया असलेल्या अशा घरात आपल्या सखीसोबत एकमेकांकडे बघत निवांत दिवस व्यतीत करण्याची ही कविकल्पना मनाला गुदगुल्या करून जाणारी...

'बर्फ़ ही बर्फ़ हो सर्दियों का हो मौसम
आग के सामने हाथ सेंकते हों हम
बैठी रहूं आग़ोश में रखके तेरे कांधे पे सर'

तिला उंची भेटी नकोत, भटकणं नको, हॉटेलिंग नको..... काय हवं तर त्याच्या खांद्यावर शांतपणे डोकं ठेवायला मिळावं... 'तेरे कांधेपर रखकर सर, यूँही कट जाए सारी उमर' मधली भावना. इतका ठहराव, शांतता, शब्द, चाल, संगीत आणि स्वर यांतून व्यक्त होते.
ऑफिस, काम, यांच्या त्रासातून सुटका करून घेताना आपल्याला रोज कधी एकदा घरी येतो आणि निवांत होतो असं होत असतं. घर आणि आपली प्रेमाची माणसं हा एक विसावा असतो. त्यामुळे असा 'ठहराव' देणारं आपलं स्वतःचं एक हक्काचं घर असावं असं प्रत्येकाला वाटत असतं. वाढत चाललेल्या घराच्या किमती आणि त्याच्याशी क्षीण स्पर्धा करू पाहणारं उत्पन्न यांचा मेळ जमून होमलोन वगैरे चक्रातून कधी तरी घर घेणं शक्य व्हावं असं आपलं एक स्वप्न असतं. हा आपल्या जिव्हाळ्याचा विषय असतो. इथे काश्मीरची पार्श्वभूमी असल्यामुळे ते 'झीलों का शहर' आहे, आपल्या नोकरीधंदा-प्रवास वगैरे ऐवजी लष्करी तणाव, आपलं माणूस जिवंत दिसेल की नाही ही टेन्शन्स् आहेत. त्यामुळे गाण्याच्या शेवटी तो ड्रीम सीक्वेन्स संपून वास्तवात येताना हृतिक-प्रीतीचे भकास चेहरे समोर येतात आणि विरून जाणारे शब्द कानांवर येतात...

'छोटासा झीलों का शहर था
उसमें हमारा एक घर था...
हम थे तुम थे, ना ये ग़म थे
क्या था क्या से क्या हो गया...'

स्वप्न-अपेक्षा त्याच आहेत... आपलं घर, आपली माणसं आणि तोच, 'ठहराव'... प्रत्येकाला हे स्वतःचं छोटंसं सुरक्षित घरटं लाभू दे... आणखी काय अपेक्षा...

-कौस्तुभ दीक्षित

३० जानेवारी २०२०

लंडन